ТЕМНИНАТА Е КАКО ПРЕГРАТКА

Пишува: Ана Јовковска
Инспирирана од „Пеам јас и планината танцува“ од Ирене Сола

„Тој често излегуваше и ја оставаше сама таму горе, во планината, со старецот кој не зборуваше. А ја сакаше! Но куќата многу тежеше, во бестрага! Луѓето треба да имаат повеќе време да се запознаат пред да се венчаат. Повеќе време да живеат заедно пред да родат деца на овој свет. Понекогаш ја фаќаше за половината и ја вртеше, круг по круг, како кога беа дечко и девојка“... Ова е приказната за Сио, жената која во планината го загуби својот маж Доменек. Ова не е само приказна за човечките судбини и болки, туку ода за планината, природата и умешноста да се живее во симбиоза со билките, дрвјата и животните. Ова ми е прв роман во кој го откривам гласот на облаците, громовите, печурките, елените и сè што преку нив говори – историјата, легендите, војните, традицијата, трагедијата, љубовта и смртта.

Никогаш не ми било лесно да ја замислувам смртта. Таа непоканета гостинка која на нечии порти зачукува прерано. Грдото лице на смртта е во крупен план во лирскиот кадар на авторката Ирене Сола, во нејзиниот наградуван и чудесен роман „Пеам јас и планината танцува“. Толку крупен што те тера силно да се соживееш со болката на сите специфични ликови во приказните од планината. Извонредно моќно, преку жива нарација на облаците е опишана сцената во која сопругот на Сио, Доменек, загинува. – „И тогаш го пуштивме вториот молскавичен гром. Брз како змија. Разјарен. Отворен како пајажина. Сечилото во раката на Доменек блескаше како азно, како скапоцен камен, како грст парички. Се видовме во одблесокот на металот како во огледало. Како да ни ги отвораше рацете, како да нè повикуваше. Молскавиците се движеа каде што сакаа, втората продре во главата на Доменек. Внатре, длабоко во него, до срцето. И сè што виде внатре во очите беше црно од изгореници. Човекот се спружи врз тревата и влажната почва го подаде својот образ кон неговиот и сите води, вознемирени и весели, почнаа да му се влеваат низ ракавите од кошулата. Светлите очи како да се вазна што дождот ја полни“.

Грутка во грлото ме стегаше додека ја читав приказната за загубата на една љубов. Жалев што планините понекогаш се пријателки со смртта. За таа неповратна ситуација, тежната сопруга ќе рече: „Го зедоа мојот Доменик. Гром го преполови наполу небаре зајак. Два месеца откако го родив Хилари. Подобро така. Затоа што, ако Доменик умреше додека јас бев бремена, преку крвта ќе го заразев детето со болки и со солзи. Сега, неднаш ги исплакав сите солзи што Бог ми ги даде. И пресушив како сува почва“. Нејзините зборови ме потсетија на сите жени кои морале да продолжат да живеат и по смртта на своите сакани. На сите празни животи во кои децата врескаат и те обврзуваат да живееш. И на сите кои престанале да бидат жени и станале вдовици и мајки. На сите ситуации во кои престануваш да бидеш центарот на својот живот!

Сепак, нејзините сеќавања нè враќаат во убавината на животот. Нè потсетуваат на работите кои ја натерале да посака малечок живот. Тој маж и таа планина. Живот што може в џеб да влезе. Но на жената никој не ѝ кажува дека може да се изберат и работи што не се малечки. Нејзината скромност се растегнува меѓу желбата да има маж кој ќе ја сака земјата, но исто така и идеите, маж кој ќе се разбира од дрвја, билки и животни, и маж кој ќе живее за да ја љуби. За својата лојалност кон животот в село, на планина, што тој ѝ го врамил, вели: „Брзо научив да го вардам добитокот и да си ги валкам чевлите со измет. Затоа што љубовта ти помага да научиш“. За тоа дека љубовта умее да компензира многу работи сведок е и нејзината сочна меморија на нивниот заеднички сексуален живот. „Водевме љубов и ќе сакав да го видам, да му го видам лицето за да не биде сенка што ми ги зграпчува градите, што ми ги расчепатува нозете и ми се забива внатре“.

Имено, низ овие сексуални спомени се оживува сликата за една релација меѓу маж и жена која не е само гола страст, а сепак во неа силно доминира еротскиот нагон во една разјарена, по малку дури и животинска привлечност. Како животно што го демне својот плен, Сио го опишува нивното интимно спојување. „Го гледав од стапалата до главата како мачка што сака да го изеде, полна, бујна, потем ја отворив устата стенкајќи малкуцка, за да ја спушти дланката малку подолу, за да ме зграпчи посилно кон своите гради и тие цврсти раце силно да ми ја откорнат однатре страста и сласта“. И додека фантазира за нивната љубов и страст, се присетува дека сеќавањата ѝ прават сопки во главата, која мисли само на убави нешта, која ги бере сочните јаболка од изворот и ги фрла лошите работи како лушпи, како шупливи костени, како никогаш да не се случиле. Но тоа, од друга страна, пак, ја присеќа дека умеела да се смее, опишувајќи ја смеата на најубав можен начин: Смеата беше најдоброто нешто, смеата беше како перница, смеата беше како јадење круша, како ставање нозе во извор со вода среде жежок летен ден.

И немаше да биде толку чудесна оваа приказна ако ревносно не ги измешаше болките и убавините, човечките и оние на природата. Едноставно и непретенциозно, сè се кажува низ репликата: „Тој не ме сакаше доволно, како и сите мажи кои никогаш не сакаат доволно. Но јас го сакав сето тоа само затоа што беше тој. Оваа куќа и овој студ, овие крави и сите овие звуци што ги испуштаат планините ноќе. Мамлив отров е љубовта“. И конечно, кога таа почнува да плаче, почнав и јас да плачам. Плачот започнува како малечко животно. Како осамено облаче, како тенка магла на градите. Почнува како смалена болка, како бавен оток. Како тегобност, како мала коска заглавена во грлото, како бројаница со камчиња врз градната коска. И расте лека-полека. Се вжештуваат очите, се влажнат, и водата тече и вријат тенџерињата... и водата претекува и веќе нема начин како да се запре...

Ирене Сола ни порачува: Нема болка ако нема смрт. Нема болка ако болката е сеќавање и знаење за животот. Не постои болка ако си печурка!

А приказната за печурките, за облаците, или онаа за елените, или за жените вештерки, самовили... хм... нема сите да ви ги раскажам, само топло ќе ви ја препорачам оваа студена книга што ме вжешти од емоции. Откако ја прочитав ми стана јасно зошто во 2019 година Ирене Сола ја добила каталонската награда за романот „Пеам јас и планината танцува“, а истата година ги добила и наградите „Навол“ и „Каламо“ за шпанското издание на истата книга.

Некои си одат за да остават место за оние што доаѓаат...  

За Приказни.мк АНА ЈОВКОВСКА, новинаркa, писателка и менторка за личен развој