НЕБОТО СИ ОСТАНУВА ИСТО КАКО СЕКОГАШ

Пишува: Ана Јовковска

Инспирирана од За што зборувам кога зборувам за трчањето од Харуки Мураками

„Ова е приказна за тоа како почнав да трчам. Триесет и три – толку години имав тогаш. На таа возраст Исус Христос починал. На таа возраст Френсис Скот Фицџералд почнал да пропаѓа. Тие години можеби навистина се некаква пресвртница во животот. На таа возраст започна мојот живот како тркач, а тогаш беше и мојот задоцнет, но вистински почеток како писател“, вели Мураками, еден од најпознатите современи јапонски писатели. Со Мураками немаме ништо слично, освен што на триесет и три години и јас ја издадов мојата прва книга. Истите години ми беа некаква пресвртница во животот. На триесет и три забременив. Новата животна фаза тропна на мојата матка. Знаете како го сметаме времето пред и после нашата ера? Ете така, и јас го делам мојот живот на: пред и после создавањето човечко суштество. Се сеќавам дека тој период ја читав Спутник љубов од Мураками.

Пет години подоцна в раце ми паѓа неговата книга За што зборувам кога зборувам за трчањето, чиј наслов потекнува од збирката раскази Што зборуваме кога зборуваме за љубовта од Рејмонд Карвер. Прашањето што ми се наметнува е: За што зборувам деновиве? Во лавината од одговори најчисто ми се кристализира: болката! Интензивно размислувам за болката. Болката е неизбежна. Страдањето е избор. Без оваа мисла не би имале сила да погледнеме нагоре, тогаш кога очите ни гледаат длабоко надолу. Да побараме зрак светлина и тогаш кога станува темно...

Дали емоционалното страдање е цената што човек треба да ја плати за да биде независен?  Мураками вели: „Самотијата е неизбежна околност особено за некој што, како мене, се занимава со пишување. Но понекогаш таквото чувство на осаменост, небаре киселина што истекува од шише, може несвесно да го нагризе човековото срце и да го уништи. Ме заштитува, но истовремено постојано ме распарчува однатре“. Ова ме поттикна да размислам за мојата осаменост во ова пандемиско време. Во време на физичка, социјална и духовна клаустрофобија, да се прашам дали самотијата успеав да ја впрегнам во креативната творечка машина? Дали тоа што веќе цела година сум затворена во четири ѕида (со исклучок на повремените прошетки во природа, шетањето дете во парк и трчањето на кучето) ме направи свртена кон себе повеќе од кога било претходно? Дали домот го претворив во креативен центар или пак во сопствен затвор?

Размислувајќи за моите домашни ритуали како некаква противтежа на надворешната пандемиска врева, се потсетив на Сомерсет Мом, кој напиша дека и во бричењето се крие некаква филозофија. Колку и да ви изгледа прозаична некоја активност, доколку ја повторувате доволно долго, ќе се претвори во контемплативен, дури и медитативен чин. Или, како што вели Мураками: „За да може непречно да напредуваме, мораме да го одржуваме ритамот. Кога почнуваме да пишуваме книга, кога пишувајќи создаваме приказна, сакале или не, на површина изнесуваме отров којшто се наоѓа длабоко во човештвото. Секој писател мора да се соочи со тој отров и, имајќи ги предвид опасностите, да пронајде начин да се соочи со него, инаку неговата креативност никогаш нема да избие на виделина“. Овој јапонски писател со челична дисциплина успева да им пркоси на сите времиња и невремиња, лични стравови и општествени премрежиња, и да се одржува здрав и свеж. „За мене пишувањето роман наликува на искачување стрмна планина. Се мачам да се искачам конечно достигнувајќи го врвот по долго и макотрпно планинарење. Човек или ги надминува своите ограничувања или не ги надминува“ (Мураками). Со оваа извонредна метафора во однос на надминувањето на сопствените лимити, тој нè потсетува дека човечките напори и сили ги ставаме на тест преку физичка болка. Во неговиот случај тоа е болката на мускулите впрегнати во трчањето како дисциплина која ја практикува повеќе од четириесет години. Мускулите се како дресирани животни – мошне брзо ја сфаќаат заповедта.

Трчањето без престан повеќе од неколку децении го прави посилен, физички и емоционално. Но кој би рекол дека еден толку познат писател истовремено би можел да биде и тркач, односно маратонец на патеки кои некогаш достигнуваат и по стотина километри?! За Мураками трчањето претставува вежба и метафора, за мене спорт за кој секогаш ќе имам оправдување дека немам доволно сили и време. Но, одвојувајќи се од прагматичното, во обид да ја разберам оваа негова потреба, се прашувам дали токму трчањето е мантрата на Харуки Мураками низ која успева да остане фокусиран, исполнет и креативен. Одговорот доаѓа во следниве зборови: „Трчам со цел да стекнам празнина. Умовите на луѓето не можат да бидат целосно испразнети. Нивните чувства не се доволно силни или постојани за да поднесат вакуум. Мислите што ми се јавуваат додека трчам потсетуваат на облаци на небото. Облаци во разни форми и големини. Доаѓаат и исчезнуваат, а небото си останува исто како и секогаш“. Ова со сигурност ја формулира неговата животна филозофија – „Трчам, значи постојам“!

Каде по патот на физичката издржливост ја пресретнуваме менталната сила? И како телесната исцрпеност ѝ пркоси на книжевната истоштеност? Не ми беше лесно да го пронајдам најточниот линк меѓу трчањето и творењето на Мураками, меѓу мускулите на нозете и мускулите на креативниот ум, но читајќи ги неговите мемоари За што зборувам кога зборувам за трчањето, кои на моменти наликуваат на некаква лична повест, а на моменти на збирка со есеи, ја сфатив поврзаноста меѓу две сосема различни работи – издржливоста на срцето! И додека ги читав неговите описи како „звукот на моите чекори, дишењето и срцебиењето беа слеани во една единствена полиритмија“, се замислував себеси како до истоштеност типкам на мојата компјутерска тастатура, трчајќи го маратонот на пишувањето. Секој трет ден по еден текст – такво е приближно моето пишувачко темпо, премногу густо, но доволно убаво за да прави да се чувствувам жива во овој мртов свет. И тогаш сфатив дека тоа е мојот начин да ја разводнам болката што ја чувствувам. Не да ја разлигавам, или, пак, да ја делегитимирам, туку да ја разложам, за да ја разберам. За подобро да се разберам себеси во овој комплексен и комплициран свет. Пишувањето е мојата терапија!

Секој човек има свои методи за преживување, а низ анализата на методите на интригантниот јапонски писател особено ме фасцинираат неговите зборови дека најголем дел од она што го знае за пишувањето го научил благодарение на секојдневното трчање. „До кој степен можам да се форсирам? Колку одмор ми е доволно? До каде можам да терам, а сепак да бидам добар и доследен? До која мера треба да бидам свесен за надворешниот свет, а до која да се концентрирам на својот внатрешен свет? До кој степен треба да бидам самоуверен во своите способности, а кога треба да почнам да се сомневам во самиот себе? Многу е тенка границата меѓу здравата самодоверба и нездравата возгордеаност“ (Мураками).

Рејмонд Чендлер признал дека дури и кога ништо не успевал да напише, сепак секој ден седнувал на бирото и се концентрирал. На тој начин стекнал телесна издржливост што му е потребна на еден професионален писател, постепено зајакнувајќи ја силата на волјата. „Писателот се служи со раскажување и размислува со целото свое битие, а тој процес од него ја црпи сета сила, често водејќи до истоштување. Кога е човек млад неговото тело е исполнето со природна виталност. Ако сте млади и талентирани, исто како да имате крилја. За жал, јас не спаѓам во таа категорија. Морам со длето да удирам во карпата за да направам длабока дупка пред да успеам да го најдам изворот на креативност“ (Мураками). Со оваа исповед Мураками, всушност, признава дека времето или староста си го зема данокот. Понекогаш е тешко да се избегне поразот. На животниот пат човек не може постојано да вози по брзата лента, но восхитувачка е виталноста и младоста на неговиот дух. „Не е важно колку сум стар, сè додека сум жив, постојано ќе откривам нешто ново за себе. И не е важно колку долго стоите голи пред огледалото и се преиспитувате, никогаш нема да го видите одразот на она што се крие во вас.“

Конечно, на крајот од оваа книга се прашувам: Дали моето книжевно огледало е вистинскиот одраз на мојот лик? Дали со секое парче текст се разголувам себеси за уште еден слој емоции? Дали со пишувањето храбро стапнувам на животната отскочна штица или комфорно се кријам зад туѓите зборовите на авторите? Дали сум од оние луѓе кои поседуваат тивка, внатрешна мотивација и не бараат признание од надворешниот, видлив свет, или пак ги бројам кликовите и лајковите на читателите како оценка, како суд за мојата несигурност? Дали со пишувањето трчам во својата удобна, само моја празнина, во мојата сопствена носталгична тишина? Или залудно се напрегам да ја разберам сета човечка врева... за да ја преточам во парче молк што вреска.

За Приказни.мк АНА ЈОВКОВСКА, новинаркa, писателка и менторка за личен развој