СЕКОЈ ОД НАС Е МАЛА СНЕЖНА ТОПКА КОЈА МОЖЕ ДА ГО СМЕНИ СВЕТОТ

СЕКОЈ ОД НАС Е МАЛА СНЕЖНА ТОПКА КОЈА МОЖЕ ДА ГО СМЕНИ СВЕТОТ

ВИНКА САЗДОВА, писателка

Пишува: Ана Јовковска

AJ: Последниот разговор во живо ни беше минатиот март, на почетокот на пандемијата. Тогаш ми рековте дека после сето ова човештвото ќе направи квантен скок кон свесноста. Уште ли верувате во тоа?

ВС: Мојот избор е да верувам. Иако она што го гледам не влева многу надеж, сепак, не оставам малодушноста да ми ја затруе вербата. Човештвото е заробено во лавиринтот на стравот, не умее да излезе оттаму, а единствениот спас е да скокне угоре, кон височините, не да оди назадечки. Гледам уплашени, немоќни луѓе, кои борејќи се да си го сочуваат телото, забораваат дека душата е таа што треба да се храни. Гледам алчни, ненаситни луѓе кои не знаат или не сакаат да знаат дека грабањето на материјалното не води кон спасение, спокој, среќа. Камо да можеше среќата да се купи со пари! Камо вечноста да беше нудена на пазар! Сѐ што може да се купи, всушност, е евтино. Скапо е, бесценето е само она што самиот можеш да го постигнеш. Со верба, со истрајност, со откажувања.

Кога говориме за човештвото, не можеме да зборуваме воопштено. Можеме да зборуваме за себе, поединечно. Значи, само во прво лице еднина. Нашиот народ има една поговорка која вели дека една ластовичка не ја чини пролетта. Го мислам токму спротивното. Една ластовичка е доволна за да стаса пролетта. Или, кажано инаку: ако сакам да го сменам светот, првин треба себеси да се сменам. Да се извишувам, да растам угоре, да спознавам. Да ја ширам радоста. Како мала снежна топка на планина што тркалајќи се удолу прави лавина. Секој од нас може да биде таа мала топка која ќе го смени светот. На убаво.


Егото е најголем затвор.


АЈ: Вашиот последен, петти роман Вилино го започнувате со мисла на Руми: „Зошто остануваш во зандана кога вратата е ширум отворена?“ Дали и во вакво пандемиско време на физичка и духовна клаустрофобија може сопствената врата да ја држиме отворена? И која е најголемата зандана во која некогаш сте се нашле?

ВС: Не случајно затворот е измислен како казна за стореното злосторство. Слободата е најдрагоцената, најсуштествената состојба за човекот. Таа предничи пред љубовта. Поважна е. Не постои љубов без слобода.

Може физички да бидеме заробени, ама со мислите може каде сакаме да патуваме, што сакаме да правиме. Значи, слободата е во умот, во духот и душата, како сакате. Има толку многу примери за луѓе што биле по затвори со години, со децении, а останале нескршени. Непоколебливи во вербата и во целите. И обратно. Навидум слободни луѓе заробени во пранги од предрасуди, омраза, гнев, егоизам. Егото е најголемиот затвор.

Мојата најголема зандана беше стравот. За тоа пишувам во Последниот чај. Искрено, докрај разголено. Многумина се најдоа себеси во таа приказна, показ за тоа е дека книгата досега доживеа  15 изданија.  Тоа ме уверува дека сите ги носиме истите стравови, истите копнежи. Разликата е само во тоа дали ќе се одважиме, дали ќе најдеме сила за да се соочиме со стравот, да го препознаеме и… прифатиме. Стравот се победува со прифаќање. Никако инаку. Некој ќе рече, како е можно тоа? Зарем ако ме брка крволочен волк треба да сопрам, да го прегрнам? Стравот е волк што самите го создаваме во себе. Наша сопствена креација.

Има една поучна приказна за двата волка во нас, добриот и лошиот. Кој од нив ќе преовладее, зависи од нас самите. Оној што ќе го храниме.


АЈ: Една од доминантните теми во сите ваши романи е љубовта. Често ја распнувате на координативниот систем меѓу слободата и робувањето/ропството. Во Вилино дури го цитирате и персискиот поет Хафиз кој вели: „И после толку време сонцето не ѝ вели на земјата: должна си ми“. На што конкретно реферирате?

ВС: Љубовта е безусловна, не бара ништо за возврат. Не калкулира, не мери, не споредува, не суди. Најблизу до совршената љубов е мајчинската, родителската љубов. Мајката едноставно си го љуби чедото, какво и да е. Дава, без да очекува нешто за возврат. Најголема награда ѝ е неговата среќа. Ништо друго. Дали ова може да се преслика и во односите со партнерите, со пријателите? Хмм, тешко, многу тешко. Во овие релации склони сме кон калкулирање. Го сакам другиот оти е добар со мене, оти ми пружа ова, ми дава она, ми угодува… Или го мразам оти е ваков или онаков… Бескрајни приказни.

Љубовта се учи. Преку лузните на своето срце учиме да љубиме, да простуваме. Се учиме на трпеливост и на прифаќање на несовршеноста. Сопствената и на другиот.

Тука ќе го цитирам Садгуру, мојот омилен техно-гуру: „Ако ја отфрлите пресметката од својот живот: што имам јас од тоа?, ќе станете неограничени и потполно сочувствени“. Кон тоа треба да тежнееме. Кон неограниченост и сочувственост. 

Kакво ослободување е да не ги ловиш грешките на другите!


АЈ: Секогаш кога ми доаѓа да го скарам и кудам моето дете се присетувам на дијалогот меѓу ликовите во Вилино за едно племе во Африка со чудна тактика на воспитување и казнување – кога некој ќе стори нешто лошо, сите седнуваат околу него и му раскажуваат за доблестите и за добрините што ги сторил; наместо да го кудат, го фалат и величаат. Прекрасно!
Како мајка и како баба, каков ви е пристапот кон грешките на најблиските?

ВС: Навистина, прекрасна е приказната за племето. Најмногу што можеме да сториме е да љубиме. И да подучуваме со љубов. Со прифаќање и благост. Со поттикнување на убавите нешта кај другиот.

И тоа се учи. Мојот идеал за љубовта беше баба ми. Љубеше беззборовно. Тивко, молкум, без ниту една искра на нетрпеливост или кудење. Почнувам да се препознавам себе си во неа, пред сѐ во мојот однос со внуците. Какво ослободување е да не ги ловиш грешките на другите! Но, долг е патот дотука, верувајте.

Со моите синови одамна станавме пријатели, со разговор ги растеруваме облаците што евентуално би се појавиле на нашето небо. Зборуваме и се разбираме, бргу, лесно, љубовно.


АЈ: Mе иритираат луѓето кои донесуваат заклучоци, наместо да прашаат. Луѓето кои не се љубопитни за различните агли на вистината, но затоа се остри критичари. А кога е љубовта во прашање, претпоставките можат да бидат токсични. Еден убав дел и од романот Понекогаш доаѓа среќа: „Најголемиот непријател на љубовта не е рамнодушноста, ами претпоставките. Бесполезни се оние сценарија што умот ги прави, а срцето ги слуша без да ги разбере“.
Како вие ја осознавате вистината? Кој е вашиот проникнувачки метод?

ВС: Научив да не правам претпоставки. Да не осудувам. Да не го ставам другиот во фиока според особините што самата би му ги придала.

Отворена сум. Зборувам. Прашувам. Влегувам во неговите чевли. Седам на неговото столче. Гледам со неговите очи. Чувствувам со неговото срце. Мислам со неговата глава. За да го разберам. И себе си да се разберем. Така обајцата излегуваме на светлината.

АЈ: Во Луна пишувате и за човекот кој „премногу се грижеше за другите, а се забораваше себеси. Страдаше со сите страдалници на светот. Очајуваше поради озонската дупка, глобалното затоплување, земјотресите во Азија, гладните во Африка. Како да сакаше да си ја одземе сопствената среќа, за да не биде ни трошка посреќен од несреќниците во светот“. Ќе се обидам да го превртам прашањето за вас. Како станувате имуна на неправдите во светот? Или можеби само така ми се чини дека можете да бидете спокојна за сè и без разлика на сите политички провривања кај нас и во светот?

ВС: Не сум имуна на несреќите и грдотијата што ги има премногу, насекаде. Би сакала, ама не сум. Честопати ги повторувам зборовите на  Руми за да си олеснам: „Не грижи се за ништо, срце мое. Ниту оваа болка ќе трае вечно, ниту овој живот.“ Не сум стасала дотаму, до безгрижноста, сѐ уште. Ме допира сѐ што се случува околу мене. Страдам, плачам, дивеам во себе. Поначесто се доживувам себеси како вулкан пред ерупција. Внатре татнежи, а надвор мир. Но, умеам бргу да се справам со немирот. Да се свртам кон сопствените светови, кон малите големи мигови. Бесмислено е страдањето ако човек не може ништо да промени.

Сите имаме избор. Да страдаме или да бидеме спокојни, среќни. Го одбирам второто, се разбира. Секогаш не ми успева, ама не се обесхрабрувам. Паѓам и станувам. Таков е Патот. Угоре, удолу. 

Ме допира сè што се случува околу мене. Страдам, се лутам, плачам, дивеам во себе. Поначесто се доживувам себеси како вулкан пред ерупција. Внатре татнежи, а надвор мир.


АЈ: Ќе се радувам ако купувањето книги е новата шопинг-манија во време на физичко и социјално дистанцирање. Дали бројките од продажбата на книги покажуваат скок во читањето во текот на кризата предизвикана од ковид-19?

ВС: Бројките најдобро ги знаат моите синови, Александар, Бојан и Љубомир. Јас сум сега само автор на ТРИ. И среќна сум со таа улога. А тие велат дека ова е златна доба на книгата. Продажбата е скокната, читателите се умножуваат. И многу е добро што е така. Нема подобро патување, поубава и посуштинска дружба од книгата. Таа е буен извор што ја гаси духовната жед. 

Сите ние имаме едно тело, еден живот. Читањето ни нуди можност да проживееме многу животи, многу судбини. После секоја прочитана книга не сме повеќе истите. Вистинска магија која секому е достапна.

Самотијата е најубава во двајца.


АЈ: Уште едно прашање што одлично реферира на новите животни навики во пандемијата, а за кое пишувате во Вилино во еден поинаков контекст: „Самотијата не се мери со присуството на другите, туку со отсуството на себе си“.

ВС: Кога ќе се испусти, осиромаши, душата наликува на сува пустина во која веќе ништо не вирее. Кога ќе се урне мостот што те поврзува со себе, ничие присуство не може да ја пополни празнината. И обратно, кога се чувствуваш и разбираш себе си, кога си својот најдобар пријател, тогаш ниту еден џагор и врева не може да те оттргне од полнотата на сопственото постоење.

АЈ: Напишавте дека љубовта е совршено злосторство. Што друго е љубовта за вас?

ВС: Тоа е реплика на Роса, крик од болката за изгубената, несподелена  љубов. Во мигови на очај таа посакува никогаш да не љубела, а сепак, длабоко во себе не би се откажала од Калин. Само преку бесмртните мигови што љубовта ни ги дарува сме живи, вистински живи.

Љубовта е прифаќање. Простување. Лек. Спасение. Вечно присуство. Единственото нешто што постои. Сѐ друго е минливо и менливо.

Верувам дека секој грам љубов што сме го дариле и примиле останува да живее во универзумот засекогаш.

АЈ: „Љубовта престанува во мигот кога ќе почнеш да ја премолчуваш вистината. На тоа што навидум одеднаш се распукало му претходат мали, тивки раслојувања, незабележливи, ако нејќеш да ги видиш“, пишувате во Вилино. Односот меѓу главните ликови Видан и Огнена би можеле да го опишеме како два брега на иста река кои никогаш не успеале да изградат мост. Многу луѓе со своите партнери се наоѓаат на ваква брановита река во животот. Без мост. Зошто?

ВС: Сите сме исти, а сепак различни. Секој од нас има свој агол на гледање на нештата. Затоа е суштествен разговорот. Разговорот е мостот. Треба да умееме најпрвин себеси да си ја признаеме вистината, а потоа и на другиот. Честопати, нашите постапки не соодветствуваат со чувствата. Или, може погрешно да бидат протолкувани. Затоа дијалогот е неминовен. Значи, да зборуваме и да се слушаме едни со други. И да се разбереме. А за тоа ни се потребни почит и сомилост, најголемите непријатели на егото.

Има многу тажни приказни за разделби токму поради премолчувањето... Од друга страна, понекогаш, најдобриот разговор е молкот. Во тишината можат да се најдат одговорите. Сите одговори се во нас, не треба надвор да ги бараме. Зависи само колку сме подготвени да бидеме искрени кон себе.

Во една од моите книги напишав: Човек си е најголем непријател самиот на себе. Токму поради заблудите и лагите со кои ја поклопува сопствената вистина.

Со францускиот писател Фредерик Бегбеде
АЈ: Ако верувате дека совршен е само тој што има понекоја мана, тогаш кои свои мани би ги признале без перде?

ВС: Леле, ги има поприлично. Избувлива сум, реагирам во мигот, и поначесто, дури отпосле размислувам. Донесувам брзи одлуки, без обмисла, понекогаш и погрешни. Премногу сум самокритична. Ми недостига благост кон себе. Та човек сум, нели?, обичен. Ама се трудам, не се откажувам од себе, истрајувам. Постојано си ги повторувам научените лекции. За пак да погрешам. И сѐ така. Или, како што вели мојот омилен Фернандо Песоа: „Никогаш не научувам да научам“.

АЈ: Во вашиот прв роман Последниот чај прашувате: „Колку далеку треба да се отиде за да се сретне човек со себе?“ Во последниот Вилино заклучувате: „Сегде ти е убаво, ако ти е убаво со себе“. Сепак, каде ви е најубаво? И на кои места низ Македонија ви се полни душата?

ВС: Во Скопје, каде што ми се синовите, снаите, внуците и пријателите. На село, каде што лутам по ридовите на моето детство и каде што најмногу сака да престојува мојот сопруг. Во Охрид, каде што пишувам и тихувам со езерото. На Жданец во колибата на сестра ми. Во Маврово кај мојата пријателка Јагода. Сегде ми е убаво, навистина.

Со писателката Јагода Михајловска-Георгиева
АЈ: „Заморот е состојба на умот.“ Од што сте уморна, Винка?

ВС: Уморна сум од здодевните, алчни, себични луѓе. Од повторувања на исти приказни. Од овој страв наречен ковид кој како невидлива канџа ни го одзема раатот. Од црните сценарија во кои нема утре.

АЈ: На што најмногу се радувате во последно време?

ВС: На внуците Анастасија, Лара, Дениција и Миха. Нивната чистота ме прочистува. Нивната смеа ме проникнува. Нивните игри ме подетинуваат. Нивните приказни ме внесуваат во светови одамна заборавени. Светови во кои живее само радоста. Во кои сѐ е можно и остварливо. Бескрајно сум им благодарна за тоа. И ним, и на нивните родители што ме дарија со нив.

АЈ: Со која филмска реплика би ја завршиле оваа наша книжевна авантура?

ВС:  Со последната реплика на Вивиен Ли во Однесено со виорот:

„Па, после сѐ, утре е нов ден.“

Влези во светот на ТРИ

Пријави се за буклетер и секогаш прв ќе дознаеш што е најново