ТРИ РАСКАЗИ ОД „ГРАБНУВАЊЕТО НА ЕВРОПА“ ОД МИТКО МАЏУНКОВ

ТРИ НОЌНИ СРЕДБИ СО БЛАЖЕ КОНЕСКИ

1. Смртта на поетот

Во неговиот стан – уреден по старински и скромно – беа се собрале сите наши предци. Но имаше и туѓинци, луѓе од светот, кои беа дошле да следат „еден православен обред“, како што рекоа. Всушност, тука беа да видат ќе се уплаши ли Поетот кога ќе застане пред лицето на Смртта. Тие знаеја за англискиот поет Адисон кој на умирачка повикал еден зол млад гроф за да му покаже како умираат вистинските христијани:

О, гробу, каде е твојата победа?

О, умирачко, каде е твоето осило?

За тоа има пишувано Џојс; на тие стихови Шопен има компонирано еден прелудиум. Да видиме може ли истоштениот и плашлив македонски поет да додаде нешто згора на тоа!

Поетот лежеше на одарот. Во огледалото на смртта лицето му беше самосвесно, строго, како на некој што повеќе нема право на скромност. Се покажа дека тој умрел незабележливо и дека туристите попусто тепале пат. Можеа само да го слушаат православното пцалење. Но кога поповите ја завршија пејачката, Поетот се придигна на одарот и нѐ погледна со онаа своја загадочна насмевка што беше мешавина на детска итрина, неспокојство и лошо прикриена конфузија. Во прв момент помислив дека тој само се разбудил од некоја состојба на премреност. Но не. Иако сѐ така кротко се насмевнуваше, тој си беше умрен. Од покојните се разликуваше само по говорот. Иако не беше повеќе жив, тој и понатаму, исто како и порано, ја упатуваше својата реч кон светот. Од само нему позната причина, која не сакаше никому да му ја каже, тој не ѝ се спротивставуваше на Смртта, како англискиот поет, туку само ја надминуваше.

Тогаш сите се сетија дека, уште додека траеше пејачката, зад божјото слово се пробиваше и една друга реч, потивка но паралелна, која на Поетот му беше дадена од небото. Како и самите да станаа дел од Словото, луѓето се намовнаа сфаќајќи дека стојат пред извршителот на небесната правда, кој не зема што не дал, ниту дава што не зел.

2. Стих

Пламнаа свеќите со својот гробен сјај,

тој стих ми го кажа в кафеана, откако умре.

Му реков дека го сонив неговото погребение кратко време пред да почине, а тој одврати дека не дошол да му зборувам за умрени и умирачки, туку да се напиеме по една ракија.

И тогаш, во кафеаната на аголот од паркот, ми го кажа тој александринец, налик на кипнато, бескрајно, бунтовничко оро.

Седеше потпрен меѓу мермерниот столб и мене, за да не падне; речиси лебдеше над масата, толку беше слаб. Знаев дека пијачката му е забранета, па сепак, попуштајќи пред некои хтонски сили, не ја сметнав од ум неговата желба:

„Да се напиеме тогаш по една!“

Тој само ме погледна, со оној мирен, сосема трезен поглед од времето кога апстинираше, и рече: „Не, само кафе“. Неговата покана да влеземе в кафеана не била изговор за пијалак, туку лек против самотијата. „Ја гледам ли“, рече, „оваа дрвена маса со овој валкан каро-чаршаф? Пепелникот? Тутунскиот облак?“ Долната усна жабје-старечки му висеше. „Што мислам јас“, продолжи речиси гневно, „дека се тоа обични нешта? Банални кафеански глетки што секој и секогаш може да ги гледа и да им се насладува? Па тоа е жив..., цел жив...“ Беше видно возбуден. „Жолти отрови! Отрови, ама мирисаат!“ Дали јас воопшто знам на што мирисаат тутуните, и што станува со прилепските магариња, кога ќе ги пуштат во гората, откако ќе ги свршат сите амалски работи? Се закашла, потоа долго молчеше. Му дошло тешко, рече најпосле, да остане сам на патот, во темната ноќ, затоа ме поканил, не на ракија, туку да ми го каже својот најнов стих:

Пламнаа свеќите со својот гробен сјај,

на кој, сега, можат да се надоврзат и сите други, дури и древните десетерци, зашто, како што гледам,

синотемнеит пустиот бескрај.

3. Бор

Зборуваше за некој непознат француски писател. „Тој не пишува за перуники, тоа е цел океан рози“, рече, па додаде: „Кога би знаеле Французите кој им е на чело! Да се доделува титулата ’најдобар поет‘, тие бргу би останале без својот досегашен шеф“.

Продолжува да пишува, без да ја крене главата од масата. Ми дава да го прочитам ракописот што токму го завршил. Без да ме погледне, речиси нечујно шепоти нешто како да диктира. „Совршениот стил“, вели, „ни сугерира дека неговиот главен предмет е јазикот (настрана сите други теми). Таквиот јазик (во служба на стилот) го содржи во себе, меѓу другото, времето потрошено од настанокот (на јазикот) до настанокот (на делото). Затоа во него нема ништо произволно: тој може да биде само ако веќе бил!“

Она што го кажуваше имаше заеднички извор. По краткото, јасно и стручно излагање на предметот, даваше сосема неконвенционален книжевен коментар. Зададената тема ја збогатуваше со широка импровизација. Во еден момент, рече нешто што ми се пристори сосема некарактеристично за него, дека основата на „танката раскажувачка нишка лежи врз разработката на многуте анегдоти во духот на старите мајстори“.

Плетената работна масичка му беше под еден бор во ладовина. Понекогаш се чинеше дека и работната маса и тој се, всушност, само – бор. „Кој би рекол“, се насмевна, „уште вчера тврдев дека ми е потребен видик, небо пред очите.“

ЖИВОТНА ПОУКА

Партиски активисти

Околу стадионот се собрала толпа: измешани активисти и шпиони. Тука е и партискиот водач; стои толку близу до толпата што некој би можел да го ликвидира; така барем изгледа. Се очекуваат резултатите од последното гласање. Со него има многу девојки; некои од нив се убави, со капели.

Додека трае чекањето, слегуваме во утробата на градбата. Долу има менза или трпезарија каде што поминуваме долги часови, сѐ до четири попладне. Водачот намерно го троши времето; кога ќе излеземе од дупката, сака сѐ да биде готово.

На надворешниот кружен дел од стадионот веќе се дособрале нови луѓе; му мавтаат загрижено.

„Каков е резултатот?“ го прашуваат новинарите, откако тој се слушна со своите симпатизери.

„Ист како минатиот пат“, клапнато вели партискиот челник. Тој пак отпаднал, а левите и десните сили неоправдано се пробиле во вториот круг.

„Што значи тоа, фашизација на општеството?“ прашува задолжениот сатирик.

Водачот загрижено-рамнодушно клама. Во големата хала, која е исполнета до последно место, сите го чекаат прекорно. Дежурниот филозоф му се додворува, но крволочно. Напладне се собрале сите опозициски партии на договор, само тој недостасувал; да не седел којзнае во која менза и да дошол да си ја гледа работата, сега ќе имале договор и победата ќе била нивна. Водачот молчи; дежурниот филозоф замавнува да го тепа. Водачот се повлекува; дежуриот филозоф го следи како настрвен загар. Иако не го погодува со стиснатата тупаница, неговата смелост е голема, а неговата лутина нестивната: рацете на филозофот маваат пред лицето на водачот како да го чистат од пајажина. Водачот молкома се повлекува, очигледно прифаќајќи ја вината.

Потоа шета по градот. Размислува за нови можности. Од покривите на големите градби би можел да се качи на нацртаните кумулуси. Еве таква куќа имал дедо му, или татко му, а таква некаква била и родителската куќа на филозофот. Еден комит управува со телефоните мобилно на необичен начин, додека се возат со кола. Тој мигновено го запишува бројот, апаратот го помни, а доволно е да помисли што му треба и водачот веќе има врска.

Пак се во седиштето на партијата (така се претполага); се телефонира; пак пристигаат девојки на кои, поради работата што ја вршат, пак им требаат капели. Во меѓувреме водачот, како вистински домаќин, прави вечера, големи плескавици што ги реди на голема тркалезна маса. За тоа време, пред очите на една здодевна приправничка, дежурниот писател пишува расказ со наслов Гу-го земја. Името е за никаде, а би можело да гласи и Ву-го. Има наоколу многу фрлена, ситно искината хартија, доказ за неуспешните обиди и за големиот умен труд на раководството на партијата. Водачот со делче на свеста се плаши да не му се префрли поради толкавиот расиплак. Додека пишува, на креветот, ја јаде својата плескавица, тајум надевајќи се дека кога ќе почне вечерата ќе добие уште една.

На вечерата има дваесетина луѓе, меѓу кои и една мајка. Некој го споменува нејзиниот случај, што се именува како „пораз во нивната куќа“. Таа го собира лицето во една точка и стокмува еден хумористичен изглед, како да сака да каже: што да се зборува, сосема исто сме поминале сите, сите на излашка сме поразени. „Страшно“, сочувствено вели една друга жена.

Собраните бараат да им се објасни случајот. Но мајката молчи, а другата жена ја раскажува приказната на мајката што и самата жена не ја знае асолно. Партискиот водач не ја следи дискусијата. Тој повторно ја признава својата вина, дека тој, за жал, не ја проценил добро денешната ситуација, додека седел во ладната трпезарија, и така претрпеле масакар. „Ни набутаа седум нула“, гласеше неговата меланхолична изјава.

Приказната на мајката

Една вечер, таа се вратила на земјата за да ѝ разјасни многу нешта на ќерка си. Иако соништата не се веродостоен судски доказ, таа знаеше дека понекогаш треба да им се верува. Познато е дека примитивните народи се одмаздуваат за злосторствата извршени насоне над нив и над нивните семејства – како да е во прашање стварност. Станува збор за примитивен менталитет, се разбира, опишан од Клод Леви-Брил и од други автори. Но, зар постои битна промена на менталитетот? Ако се примени примитивната психологија на сегашниот човек, не се гледа голема разлика, особено кога се во прашање толпата и моќта, како што нѐ известува и Елијас Канети. Ќерката имаше впечаток дека мајка ѝ сака да ѝ соопшти нешто што ја надраснува вообичаената подела на луѓето на живи и мртви. Дури, нејзе ѝ се пристори дека мајка ѝ таа вечер ѝ дојде насон како вистинска, стварна личност, само во некоја изместена, но сепак неоспорна реалност.

Од познати причини, таа никому не ја призна таквата своја претпоставка, но нејзиниот впечаток беше тој. Впрочем, не беше повеќе дете и умееше да прави разлика меѓу јаве и сон. Пробивајќи го некако кордонот на полицајците на времето, мајката се вратила кај ќерката за да ѝ каже некои важни нешта што не била кадарна да ѝ ги соопшти како жива, едно затоа што умрела рано, второ затоа што не го знаела политичкиот расплет на настаните и трето затоа што – од светот каде што се наоѓала сега – животните прашања ја засегале инаку.

Необично беше, единствено, што мајката не се врати во време на работните успеси на својата ќерка, туку тогаш кога тие веќе беа поминале и откако и самата го доживеа она што пред тоа ѝ се случи на мајка ѝ, само во многу пострашна форма. Тоа беше во време на бојкотот на изборите од страна на опозицијата кој нивните странски заштитници не го поддржаа. Во некои случаи, таквото однесување на големите сили беше несмасно. Всушност, тие ги следеа своите моментални интереси. Ако им требаше да се гласа таму, за тукашниот бојкот на изборите ќе речеа дека тие не разбираат „што е тоа бојкот“, иако стануваше збор за различни ситуации и за различни процени на таквите ситуации. Злосреќниот водач со текот на времето ќе стане галеник на западните сили, но тие ни неговите поранешни бојкоти не ги разбираа, зашто во тој момент сметките им беа инакви. Така животната енергија се трошеше залудо на однапред испланирани порази. Странските заштитници не го поддржуваа бојкотот на демократските сили затоа што требаше да дадат поткрепа на некои други партии од опозицијата кои, од своја страна, се беа обврзале да ја потпрат владејачката партија омразена од сите три страни, но за чие рушење сѐ уште не беше стасал историскиот момент. А историскиот момент никогаш не стасува. Неговото навестување не значеше ништо друго туку: чекај додека не умреш!

Во текот на својот краток, но затоа маченички живот, мајката добро сфати што значат зборовите „не е сега време“. Како да се изврши ревизија на тој поглед на свет, кој се сведуваше на уште постарата (језуитска) максима „целта ги оправдува средствата“? Моќта на властодршците се базираше врз таа виша потреба која го штити „општото“ на мошне суров начин, жртвувајќи ја единката. Но таа „виша потреба“ го хранеше и идеализмот на оние прекрасни глупчовци со кои мајката растеше не само духовно туку и физички (чекајќи ги да излезат од затворите). Работата беше во тоа што, и тогаш како секогаш, со светот владееја гангстери. Требаше да потроши цел век, па да го сфати тоа. Несомнено, на луѓето отсекогаш им требал организиран начин на живеење, затоа создавале семејства, градови и држави, а заедно со нив – обичаи, морал и закони. Но луѓето не се организирале за да го заштитат она што е во нив најдобро, туку главно за самоодржување. Смешно, апсурдно, но исто така и точно беше сознанието дека претежната човекова енергија се троши на преживување. Војската, религијата, науката, организираната власт во целост служат само за една ништожна цел: за опстанок. Што би сториле луѓето од себе и со себе кога одеднаш сите материјални проблеми на човештвото би биле решени? Не би знаеле што да прават, зашто нивните работи би биле завршени. Вриежот околу мравјалникот би станал смешен, а тие самите – излишни.

Што тогаш – кога е интересот основниот двигател на историските процеси – ги натерало луѓето да создадат идеали заради кои ќе гнијат на робија и ќе гинат во војни? Глупоста, или желбата да не им биде животот празникав? Таа го проживеа животот со левичари, и не би можела да ги отфрли, тукутака, нивните социјални идеали. Отсекогаш на земјава постоела нееднаквост, таа создавала неправда, ова сиромаштво, а оно зло. Не би можело да ѝ се приговори на желбата да се подобри животот. Но, додека сиромашните да се збогатат, богатите осиромашуваат, додека несреќните да пронајдат среќа, среќните ја узнаваат несреќата. На светот доброто и злото се поделени приближно на еднакви делови. Не е прашање како да се создаде земен рај, туку кој ќе живее во него. Ако е веќе така, во што е смислата на човековата борба? Во свесното замаглување на целта, заради сопствени интереси, или во неговата симболичка преобразба, заради сопствената пропаст? Што е тоа што на животот му дава подлабока смисла од која било победа? Животот сосе својата конечност не може да има поважна цел од сопственото надраснување. Но, како се вика тоа, смрт, или – траење? Како тогаш да се оправдаат крвавите утопии? Левиот сон го подели светот, и ја покажа неопходноста на демократијата. Тоа го соочи со универзалниот закон на веројатноста. Светот не е населен ни со гении ни со имбецили, туку со просечни луѓе. Кој сака да владее, мора да ја убеди толпата да гласа за него. Во борбата за гласови, или за вишите идеали на власта, не е важно што се работи, туку како се прави тоа, зашто целта ги оправдува средствата. Така кругот се затвора. Љубовната средба меѓу Истокот и Западот ја откри старата вистина дека курвите – тоа беше го прочитала кај еден мајстор за курви – најдобро се љубат меѓусебно (а не со своите муштерии).

Па, вредеше ли да се вложи животот во нешто толку безначајно? - помисли мајката брзајќи накај стадионот во чии подземни простории се одржуваа партиските конгреси. Нејзе тоа сега ѝ личеше на вообичаена подготовка за бокс-меч, или за некој друг натпревар. Да бидеш, како неа, поразен од животот – со болест што ѝ го разори мозочното ткиво – изгледаше сега многу почесно одошто да учествуваш во нешто што е, освен поразот, безвредно и како обична човечка судбина. Ѝ се пристори дека човекот – со одредена итрина – можел да го сочува својот духовен, емоционален и приватен живот само ако бил подготвен, не да се „занимава со политика“ туку власта, моќта и парите да им ги препушти на оние што најдобро ќе ги распоредат.

Порано сметаше дека сите неволи произлегуваат од монолитната, еднопартиска власт. Меѓутоа, гледајќи ги скраја најновите настани, се увери дека власта е секогаш симетрично распоредена меѓу оние што веќе ја освоиле и оние што допрва сакаат да ја грабнат, така што сегашните активности на различните партии нескриено потсеќаше на претходниот вриеж околу и во внатрешноста на едната партија. Некогашното одржување на бременоста, колку и да беше здодевно и исцрпувачко, го содржеше во себе зародишот на идниот плод, и подразбираше некаква грижа за него. Се покажа дека, во меѓувреме, никој не ја сфатил поуката на Сказна за рибарот и рипката на Александар Пушкин, па така, сосе бабата, и сите други останале покрај гнилото корито. Оние што инсистирале на реалноста на својот поредок, допрва требало да ја вкусат таа реалност.

По неприродните пукнатини на судирот настанале партиите. Наследниците на старата Единствена го присвоиле имотот, но плукнале врз целината, колнејќи се, сепак, во неа. Поразените заборавиле дека биле поразени во војната која го поделила светот и удрила конечни граници – до идната сеопшта војна – а на наследниците на победниците им требале нови деца на паднати борци. Демократските партии пливале во плазмата на своите национи и вери; селски немало; а десничарите се обидувале да влезат во судир со цел свет за да извлечат што поголема корист за себе. Минијатурните граѓански партии, без поддршка во народот, лесно станувале плен на западната пропаганда. Идеалот за кој чинело да се живее и да се умре не постоел никогаш и никаде, ни во Русија, ни во Америка, ни во Кина ни на Месечината. Постоел само човекот единак со своето тело осудено на распаѓање, и со својата бесмртна душа, но бесмртна на начин што не врши работа. Она што се случувало на земјата, меѓутоа, не станувало поради тоа помалку важно, туку поодговорно. Животот не требало да се промочка на глупости, макар поради тоа земните богатства и да бидат оставени на гангстерите. Колку и да паѓало тешко сознанието поради таа оставина, било нужно да се прифати таквиот пораз, без кој животот, изгледа, не можел да се преобрази.

Тоа беше пораката на мајката, порака, впрочем, депресивна, барем според мнението на ќерката. Откако ѝ ја соопшти на својата умна наследничка – која како карактер не би ја препорачала никому, но сепак си ја сакаше – таа продолжи со брз чекор накај стадионот, местото на „предизборните активности“, со чувство дека нешто од своето сегашно искуство може да им пренесе на другите.

И мајката го рече она што имаше да го каже. Нејзиното „соопштение“ беше примено со онаа елеганција со која култивираните средини молкома го почитуваат туѓото мислење (што не значи дека го прифаќаат). На мајката ѝ беше добро позната таа мешавина на површност и толеранција.

На свечената вечера што беше приредена во чест на учесниците, мајката испи една-две ракии. Заборави на небесните височини на својот првобитен пристап и – кога веќе беше тука – ја искористи ситуацијата да го спомене (по вторпат) некогашниот животен пораз за кој некои активисти порано признаа дека бил и „пораз на нивната куќа“ (се мислеше на партијата).

Тоа го рече бегло. Очекуваше собраните да прејдат преку нејзините зборови како што добро воспитаниот свет внимателно ги премолчува безначајните забелешки од лична природа. Но нејзините зборови, сепак, и овој пат сите ги прифатија со симпатии. Небаре им олекна што ја заборави својата астрална ладнотија и пак стана онаа старата добра жена каква што ја познаваа отпорано. „Страшно“, пак рече онаа другата жена. Оние што не беа упатени во целата работа, побараа подробно да им се изложи настанот. И мајката (првпат) одвај дочека да го направи тоа. Во прикажувањето го употреби оној единствен шарм кој со нејзината смрт се пресели на небото.

Почна со забелешката дека не сака да драматизира, ставајќи го акцентот повеќе на сопствената наивност одошто на лошото устројство на светот. Сепак, рече, и нејзиното сегашно видување го потврдувало некогашно претчувство дека меѓу крупните и ситните настани понекогаш постои совпаѓање. Раскажа како со своите колеги влегла во една „приготвена варијанта“. Некој требало да им дојде (да се всели) во нивната заедничка куќа, а тие не знаеле кој бил тој, и така го примиле. Еден од нејзините колеги мигновено сфатил што се случува, но не било дојдено времето да му се поверува, па не му поверувале. Уште од тоа време, па сѐ досега, таа, мајката, непрестајно се прашува како можело да се случи нешто такво. Знаејќи, сега, дека историските процеси, исто како и катадневниот живот, не се сосема иреверзибилни, сѐ уште не може да се начуди. Тие самите го повикале злото. Самите го прифатиле идниот злотвор. Самите го создале. Дури откако отишла од светот, разбрала – а во тоа ѝ помогнале и книгите-светилници низ световите – дека времето не може да се преобрази додека не се сопре неговиот тек. Како да се избере вистинскиот пат, ако не се видат, однапред, последиците на погрешниот? Затоа е нужно, во момент на сопрено време, да се проценат сите можности, а не да се тргне веднаш по трагите на својата алчност. Во обичниот живот таквата состојба се нарекува размислување и процена. За жал, нивното размислување било површно – како да станува збор за туѓи животи – а нивната процена, сообразна со таквото размислување, била погрешна. Иако сѐ можело да се спречи, тие не сакале да го сторат тоа. На еден несфатливо ирационален начин, поразот им бил помил од победата, а пропаста од опстанокот.

Драмата се случила една обична пролетна вечер. Влегувањето на анатемникот во нивната куќа никој не го зел сериозно. Се подбивале со она што било конечно и непоправливо, чии последици ќе ги чувствуваат довека. Дури, им било здодевно да разговараат на таа тема. Како во едно безначајно лице да го препознаеш рушителот? Го сметале за апаратчик, будалиште, за слуга што ќе ја спроведува нивната стручна волја. Затоа – тие, поопитните – почнале да преговараат со него за да најдат некаков компромис, „заеднички јазик“, како што тогаш се зборувало. Што ако видовитиот колега претерувал, како што имал обичај, со оглед на тоа дека бил ветерничав, а и премногу млад? Времето, меѓутоа, покажало дека бебето, сепак, имало право. Кој благовремено нема да го препознае малото зло – ќе го снајде големото!

Затоа таа сега слегла од небото на земјата, да ја посоветува ќерка си да не ја направи истата грешка и да не пострада како што настрадала таа самата. Затоа сега и ним им го кажува она за што не нашла сили додека била жива. Но, изгледа, пак реагира доцна, кога настаните веќе се случиле и уште еднаш се повториле.

ФИЛМСКА ИНДУСТРИЈА

(надреалистички филм)

Сосема си влезен во некои филмови, стари и веќе гледани, чии подробности не се помнат, но се будат, низ фрагменти, и постојано се обновуваат со сѐ понови и понови ефекти. Некои ликовно оживуваат како филм во филм, но и покрај сите очекувања или искрената увереност, сепак со секое ново гледање не течат по истиот тек, туку длабат сѐ поплитки и поплитки корита. Речиси нема филм што може да се одгледа трипати, а да не претрпел тешки оштетувања, за разлика од песните, што ги носиш во главата цел живот и не ти тежат, секогаш инаку запомнати.

Тој филм беше составен не од еден, туку од многу други филмови, ликовно извонредно богат, така што еден млад поет (кој некогаш навистина бил млад, а сега само така го викаа) однапред рече: „Ова е апсолутно најголемото дело на сите времиња“ (без да се извини за својот скуден речник).

Имаше нешто апсурдно во врска со тој филм, што на своја глава го почувствува и продуцентот, кој ги мразеше надреалистите повеќе од празните каси, а сега му се придвижуваа од сите страни како Индијанци со балтиички наречени томахавки. Дејството почна наивно, во еден ресторан, но немаше чаре да се заврши, а еве зошто. Рибата наречена зубатац или орада итн., нарачана во тој луксузен ресторан, во држава Една (јасно акцентирана кадар-секвенца: рибата во чинијата и светот зад чинијата), не можела да се изеде цела во тој ресторан, каде што била нарачана, туку морала да биде дојадена во некој друг ресторан, во држава Друга.

„Никогаш не би нарачал да сум го знаел тоа“, рече продуцентот, човек моќен, но збунет, кој немаше способности да се дојадува на туѓа маса во инаков град во држава Друга. Рибата во меѓувреме може станала пелте леано во калап за риба, мошне сомнително јадење.

„Но, тоа е во соседната зграда, маестро“, рече сценаристот, знаејќи кој е главниот даса во секој филм.

„Ех, во соседната“, викна продуцентот, „но таа соседна зграда никој никогаш не ја видел, а камоли да ја најде, а јас треба однапред да платам!“

Освен тоа, градскиот пејзаж беше забранет за снимање; во него изгледа немаа пристап филмаџиите, иако вриеше од коли и улици и од живот, но уште од поранешните филмови се знаело дека тој простор на првобитното општество – пардон, на првобитните општества – претставува стапица од која нема излегување.

„Секоја питомост залажува“, рече продуцентот.

Режисерот почна да евоцира спомени за глупостите што ги правел актерот од првите филмови на првобитните општества, и тоа го потврди со видеоилустрација, во вид на непроектиран сон – но токму во тој дел поранешните грозни филмови не се совпаѓале со сегашната стварност.

Во видеото имаше сцени во кои еден тип, инаку организатор, ја објаснува сцената во ќелијата каде што треба да се преспие, куууц, има ли некој – звучен ефект – празна соба, како долап, куц-куц, но ќелијата не е повеќе празна, туку е исполнета со станари што спијат.

Еден глас вели: „Кој си ти, дај доказ кој си!?“

Типот кому му се обраќа гласот е, навидум, со потемна боја на кожата. Организаторот вика на него:

„Што правиш ти во оваа соба, како ќе се оправдам пред продуцентот кога ќе разбере дека некој непланирано влегол во кадарот, што ако си чалнал нешто?“

Во тој момент настанува тепачка, која воопшто не е филмска (беспомошни движења, бессилни раце, неми свидетели на настанот).

„Со таква глупост не може да се конкурира за Оскар“, се вмешуцка сега и режисерот.

Токму во тој момент старите и новите кадри и сцени беа се измешале. Не се знаеше точно дали им припаѓаат на старите филмови, дали на нивната видеоилустрација, презентирана од режисерот, или на филмот со воена тематика што токму го снимаа.

Продуцентот, по сѐ изгледа, веруваше во ова последното, зашто тој немаше време да се занимава со минатото, туку ја објаснуваше сегашната ситуација.

Филмската уметност сега станала индустрија, а секоја индустрија имала свои строги правила: како што автомобилската индустрија произведува секоја година нови модели коли, така и филмската индустрија секоја година мора да произведе нови видови трки со коли, нови видови разурнувачки и запаливи ефекти и нови видови тепачки. На што ќе личела филмската индустрија ако бакнежите и понатаму се вршеле со стиснати усни како во првобитното општество – сега требало да се растегли јазикот како ластик.

„Кој ќе гледа тепачка со беспомошни движења, освен ако не е имбецил заостанат од првобитните општества?“ рече продуцентот, а од неговите зборови јасно произлегуваше дека зборува токму за филмот што лично го финансира. Тој продолжи: „Насилството бара нови форми. Секоја задолжителна сцена со ефекти мора да се надоврзува на претходните, но и да се надоградува и усовршува. Ако е веќе прикажано како некој во тепачка кубе нечиј јазик, во следниот филм сосе јазикот треба да му ги извади и цревата. Без тоа нема печалба!“

За потребите на сценографијата беше направена мала каллива улица од каде се влегуваше во светот и се излегуваше од светот (или, постручно речено, од каде што се влегуваше и излегуваше од кадарот). Темна, одвај забележлива улица на платот на платното, но затоа со кал до веѓите, од која никој не излегол ниту пак од неа се измил.За жал, лентите што беа го снимиле тој дел од филмот се измешале со лентите од ќелијата, со што се создаде една глупава монтажа – престој во ќелијата од која нема излегување, зашто каналот за бегство водел право во калта.

„Еднаш“, рече тогаш продуцентот, „се облеков во војнички руби, за да ја покажам сериозноста на ситуацијата, то ест – дека наскоро ќе се отвори војна. Тоа сакав да им го кажам на никаквеците што беа ја окупирале ќелијата. Тие си немаа врска во каков филм играат, зашто сценариото беше тајно, скриено во мојот џеб.“

„Едно девојче играше главна улога во преобразбата на дејството“, се потсети сценаристот, „лежеше врз мене наместувајќи се така како што ѝ било удобно тогаш кога тоа го направила првпат, како да прави отпечаток на своето тело во песокта.“

Последното го нагласи затоа што (како метафора) беше избришано од сценариото, а тој мораше да потпише што и да не напише.

„Од кога ти стана главен актер врз кого лежат старлетите?“ му се врекна режисерот.

Тој си имаше мака како во воен филм да го вметне задолжителното клецање – затоа и ја измисли сцената со ќелијата, од која немаше мрдање, но во која можеше да се импровизира. Од искуство знаеше дека во клецањето од нога испаѓа реквизитот за клецање, та мораше да ја зголеми жестината. Не беше ли подобро на актерката да ѝ се изредат во ќелијата хомлесите, во знак на протест против војната?

Повеќето сцени од филмот, сосема несообразно за воено дејство, се случуваа во соби, од кои најважна беше почетната соба на снимањето, а тоа е безизлезната ќелија. Најприближниот впечаток (кој е речиси невозможен без монтажа) беше дека станува збор за талкање низ кинематографијата во кое копитото на коњот ќе стане главната метафора решена со една кадар-секвенција: копито зад кое се движат мравите на дејството, односно добро платените статисти, што ќе го искажат протестот против војната, но ќе бидат и нејзина апотеоза.

„Тоа е премногу статично“, рече продуцентот на излегување од ресторанот каде што (сепак) го почна јадењето, а на пат кон другиот ресторан, каде што ручекот требаше да го заврши со бришење на муцката. „Нели некој рече дека другиот ресторан бил близу, во соседната зграда? А каде е таа соседна зграда, во Европа или во Азија?“

Градот создаден од светли материјали светлеше од светлота, но никој повеќе не можеше да каже што ќе остане од него по монтажата. Улиците како филмски ленти се ширеа на сите страни и сите до една беа слепи или, поточно речено, пресечени со бичкија. Едната водеше во калта, но во другите имаше и барови, па и ресторани со портири.

„Таму каде што некогаш се уриваа и гореа куќи, сега треба да горат и да се уриваат градови и континенти“, рече продуцентот. „Тоа е суштината на нашиот воен филм.“

„Затоа имаме пиротехника и каскадери“, рече организаторот.

„Но“, продолжи продуцентот, „затоа имаме и артисти кои можат да одиграат сѐ што ќе им кажеш и така нестварноста да ја претворат во стварност. А имаме и артистки кои ќе го креваат моралот на војниците, важен за секој филм со воена тематика.“

„Кога еден ден ќе нѐ снема нас, филмовите ќе сведочат за она што не било како да било“, меланхолично забележа сценаристот.

„Филмската индустрија е вечна“, рече режисерот, „во неа нашиот живот е снимен живо и уверливо тема по тема, а главните теми можат да се најдат во секој филм.“

„Нашата филмска индустрија има задолжителни сцени“, пак со тага рече сценаристот.

„А како без свадба, раѓавачка и умирачка, без црква, гробишта и јуначишта, како без хоме и доме, како...“ почна да реди режисерот.

„Ајде доста“, го прекина продуцентот.

„Како без тепачка и ебачка да се сними филм?“ набрзина заврши режисерот, а можеше да реди цел ден.

„Дебатата сега се прекинува“, бесно рече продуцентот, „а јас не знам за што си ги фрлив парите, дали за една ќелија со хомлеси или за една каллива улица? Каде е тука војната и каде се задолжителните сцени?“

Одејќи влегоа во забранетата зона, збогатени со главното сознание дека било забрането да се напушти овој свет.

Но, како што во казаматот (ќелијата) не може да се издржи без пијачка, скриена во матарки, така исто ни во забранетата зона не може без јадачка. Затоа последниот збор пак беше на продуцентот.

„Кажувајте каде да се дојадам“, викна тој вооружен со нож и виљушка, а и со риза врзана околу вратот, „а ако не ми го покажете патот до земјата Друга, ќе ви удрам по една клоца со копитото, главната метафора на овој филм што ќе ме завие во црно.“